A. Geçici Koruma Altındaki Yabancılar
Geçici Koruma Yönetmeliği’ne göre Geçici Koruma Altındaki Yabancılar ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye dönemeyen ve bireysel/kitlesel olarak Türkiye sınırlarına gelen ya da Türkiye sınırlarından geçen ve koruma başvuruları bireysel olarak değerlendirmeye alınmayan yabancılardır 1 .
(Geçici Koruma Yönetmeliği’nde 7 Nisan 2016 tarihinde yapılan değişiklikle, 20 Mart 2016 tarihinden sonra artık Türkiye’den düzensiz yollarla Ege Adalarına geçmiş olan Suriye vatandaşlarından Türkiye’ye geri kabul edilenlere de geçici koruma sağlanabilecektir).
Mart 2016 tarihinden itibaren bu statüde kayıt olabilmek için iki aşamalı bir sürecin takibi öngörülmüştür. İlk olarak ön kayıt işlemleri için Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesindeki Yabancılar Şubesi ya da İlçe Emniyet Müdürlüklerine müracaat etmek, ikinci olarak İl Göç İdaresi Müdürlüklerine başvuru yapmak gerekmektedir. (Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne kayıt için başvuru yapılmasına gerek yoktur.)
B. Çalışma İzni Nedir?
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından düzenlenen, yabancı uyruklu vatandaşın Türkiye Cumhuriyetinde çalışmasına olanak sağlayan bir belgedir. Çalışma izni için yapılan başvurular Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü tarafından değerlendirilmektedir. Bu kapsamda 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’na 2 göre Türkiye’de çalışmak isteyen yabancıların Bakanlıktan çalışma izni alması zaruridir.
Uluslararası İşgücü Kanunu m.2/1 “Bu Kanun; Türkiye’de çalışmak için başvuruda bulunan veya çalışan, bir işveren yanında mesleki eğitim görmek üzere başvuruda bulunan veya görmekte olan, staj yapmak üzere başvuruda bulunan veya staj yapan yabancılar ile Türkiye’de geçici nitelikte hizmet sunumu amacıyla bulunan sınırötesi hizmet sunucusu yabancıları ve yabancı çalıştıran veya çalıştırmak üzere başvuruda bulunan gerçek ve tüzel kişileri kapsar.”
C. Çalışma İznine Başvuru ve Süre
Öncelikle çalışma izni başvurusu yapabilmek için yukarıda açıklandığı üzere kişinin Geçici Koruma statüsünün belirlendiği, kimlik numarasının 3 yazılı olduğu Geçici Koruma Kimlik Belgesine sahip olması gerekmektedir. (98 ile başlayan kimlik numarasına sahip olanlar bunu 99’a çevirmek zorundadır). Geçici koruma altında bulunan yabancılar, geçici koruma kimlik belgesinin düzenleme tarihinden altı ay sonra çalışma izni için başvuru yapabilirler. Çalışma izni başvurusu üç şekilde yapılabilmektedir;
I. Bir işverenin yanında çalışacak kişiler için çalışma izni başvurusu
Bu başvuru usulünde çalışma izni başvurusu işveren tarafından T.C Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı sitesi üzerinden e-devlet ile giriş yapılarak gerçekleştirilmektedir. İlgili bağlantıya bu adresten ulaşabilirsiniz. Bakanlık e-izin sistemi üzerinden gerçekleştirilecek başvuruda işveren kaydı sadece e-bildirge yetkilisi tarafından gerçekleştirilebilmektedir. Başvuruda sisteme yüklenecek evrakların gönderilebilmesi için e-imza bulunması zaruridir.
I.I Başvuru Şartları
a) Yabancının geçici koruma kapsamında olduğunu belirten geçici koruma kimlik belgesinin/yabancı tanıtma belgesinin ve yabancı kimlik numarasının olması,
b) Çalışma izni başvurusunun yapıldığı tarih itibarıyla en az altı aylık geçici koruma süresinin doldurulmuş olması,
c) Geçici koruma kaydına göre yabancıya kalma hakkı sağlanan ilde çalışmak üzere başvuru yapılması,
d) Ön izin alma zorunluluğu olan mesleklerde çalışacak geçici korunanların, ilgili Bakanlıklardan ön izin belgesinin alınmış olması.
e) Geçici koruma sağlanan yabancının başka bir işverenin yanında çalışmak üzere düzenlenen çalışma izninin ya da bu yabancı için daha önce yapılmış sonuçlanmayan bir başvurusunun bulunmaması.
I.II Başvuru İçin Gerekli Belgeler
1-) Yabancı İçin: İş sözleşmesi, Yabancıya ait biyometrik vesikalık fotoğraf
2-) İşveren İçin: Vergi levhası, Ticaret sicil gazetesi veya Esnaf sicil gazetesi, İşyeri bilançosu, İşyeri faaliyet belgesi, Ön izin belgesi.
Çalışma iznine onay verilmesi durumunda işveren, yabancının çalışma izni onay tarihinden itibaren 30 gün içinde, bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik Merkezine başvurarak sigortalı işe giriş bildirgesi vermek zorundadır. Ödenecek prim tutarı en az Bakanlığa bildirilen ücret tutarı kadar olmalıdır.
II. Kendi işini kuracak yabancıların çalışma izni başvurusu
Geçici koruma altındaki yabancılar aynı Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları gibi kendi iş yerlerini kurabilir. Bunun için E-izin uygulaması üzerinden başvuru yapacak kişi işveren kaydı oluşturması gerekmektedir. Başvuru usulüne ilişkin tüm bilgiye bu PDF’ten ulaşabilirsiniz. Kendi iş yerini kuracak yabancıların (kendi adına ve hesabına çalışacak olanlar) aşağıdaki koşulları sağlaması gerekmektedir. Bunlar;
1-) Vergi numarası alındıktan sonra vergi levhasının çıkarılmış olması,
2-) Sermaye şirketi ortakları için ticaret sicil gazetesinin çıkarılmış olması,
3-) Gerçek kişi tacirler ile esnaf ve sanatkârlar için ilgili oda sicil kayıt belgesi gibi iş yerinin faaliyetini gösterir belgelerin olması.
III. Mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışacaklar için çalışma izni muafiyet başvuru
Yabancı veya yabancı adına işvereni yabancının kayıtlı olduğu ildeki Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne müracaat ederek geçici koruma kapsamındaki kişiyi çalıştırmak istediğini bildirmesi gerekmektedir. İl müdürlüğünce yabancının kaydının uygun görülmesi üzerine il müdürlüğü tarafından muafiyet bilgi formu yabancıya verilir. Bu formun geçerlilik süresi en fazla bir yıldır. Muafiyet formunun verilmesi üzerine geçici koruma kapsamındaki yabancı çalışmaya başlayabilir. (Önemle belirtilmesi gereken bir husus da geçerli bir çalışma izni olan geçici koruma kapsamındaki yabancıların mevsimlik işlerde çalışması için başvuru yapmasıdır ki, geçerliliği devam eden çalışma izni iptal edilmeden veya süresi dolmadan çalışma izni muafiyet başvurusu yapılamamaktadır.)
Geçici koruma kapsamındaki yabancının çalışma izni muafiyet başvuru şartları
a) Yabancının geçici koruma kapsamında olduğunu belirten geçici koruma kimlik belgesinin/yabancı tanıtma belgesinin ve yabancı kimlik numarasının olması,
b) Çalışma izni muafiyeti başvurusunun yapıldığı tarih itibarıyla en az altı aylık geçici koruma süresinin doldurulmuş olması,
c) Geçici koruma kaydına göre yabancıya kalma hakkı sağlanan ilde ve sadece mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışmak üzere başvuru yapılması. 4
Çalışma izni muafiyetini iptal ettirmek amacıyla geçici koruma sağlanan yabancı tarafından il müdürlüğüne başvuru yapılması halinde, il müdürlüğünce gerekli iptal işlemi otomasyon sistemi üzerinden yapılır.
Geçici Koruma Altındaki Yabancının Çalıştığı İşin veya Şubenin Değişmesi Durumunda Yapılacaklar
Herhangi bir sebeple işin sona ermesi veya sona erdirilmesi halinde işveren iş sözleşmesinin feshi tarihinden itibaren 15 günlük süre içerisinde e-izin sistemine iptal dilekçesini PDF formatında yüklemek zorundadır. Daha önce çalışma izni alan geçici koruma altındaki yabancı tekrardan çalışmak için izin almak zorundadır. Ancak bu başvuruda ilk başvuruda olduğu gibi 6 aylık bekleme süresi bulunmamaktadır. İşin değiştirilmesi durumunda olduğu gibi, bir iş yerinin başka bir şubesine geçiş durumunda da geçici koruma altındaki yabancı tekrardan çalışma izni için başvuruda bulunmak zorundadır.
Ç. Çalışma İzninde İstihdam Kotası
Geçici koruma kapsamında olan yabancıların çalışma izni başvurusundaki değerlendirmelerde 1/10 kuralı uygulanmaktadır. Yani her kurumda çalışan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı işçilerin 1/10’u kadar geçici koruma kapsamındaki işçi istidam edilebilir. Bunun istisnası, işveren tarafından iş yerinin kayıtlı bulunduğu ildeki Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğünden, çalışma izni başvurusu tarihinden önceki dört haftalık süre içerisinde yabancının çalıştırılacağı işi yapacak nitelikte Türk vatandaşı olmadığının belgelendirilmesidir. Burada çalışma izni talebinde bulunulan sektör ve illere göre açık işler ve işe yerleştirmeler dikkate alınır.
Geçici koruma sağlanan yabancılara ilişkin “çalışma izni” ile “çalışma izni muafiyeti” başvuruları yabancıların 99 ile başlayan kimlik numarası ile yapıldığından, yabancıların sahip oldukları 98 ile başlayan numaraları ile Doğum Yılı ve İkamet Tezkere No ile Yabancı Kimlik No Sorgulama – Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü (nvi.gov.tr) adresinden sorgulama yapılarak 99 ile başlayan kimlik numaraları öğrenilebilir.
D. Önemli Notlar
- Başvurularda çalışma izni harcı alınmakta olup, ikamet izni harcı alınmamaktadır.
- Geçici koruma kapsamındaki yabancıya verilen “çalışma izin belgesi” ile “çalışma izni muafiyetine ilişkin bilgi formu” ikamet tezkeresi yerine kullanılamaz.
- En az altı aylık geçici koruma süresini doldurmuş olan yabancılar, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerine başvurarak “iş arayan” olarak kurum hizmetlerinden yararlanmak amacıyla kayıt yaptırabilirler.
