Genel Hatları İle Vatandaşlık ve Türk Vatandaşlığının Kazanılmasının Yolları
Vatandaşlık Nedir?
Vatandaşlık kelimesi Eski Yunanca baba yurdu, vatan anlamına gelen patris kelimesinden türetilmiştir. Genel anlamıyla vatandaşlık ( patriōtēs πατριώτης) “hemşeri, vatandaş” sözcüğünden alıntıdır. Anlamı itibariyle devlete bağlı olarak yaşamını sürdüren, Aynı topraklar üzerinde yaşayan insanlar için kullanılan bir ibaredir.
Yürürlükte bulunan 1982 Anayasamızın Türk Vatandaşlığı matlabının altında düzenlenen 66. maddeye göre “Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür.” denilerek Türk vatandaşlığının ne olduğu tanımlanmıştır.
5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 3. maddesinin 1. fıkrasının Ç bendinde tanımlandığı üzere Türk Vatandaşlığı teriminden “Türkiye Cumhuriyeti Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan” kişi anlaşılmaktadır.
Vatandaşlığın Kazanılması
Vatandaşlık konusunda kabul görmüş olan 3 temel ilke bulunmaktadır. Bunlar; Kural olarak herkesin bir vatandaşlığı olmalıdır, Kural olarak herkes mutlaka bir ülkenin vatandaşı olmalıdır ve kural olarak herkes vatanını değiştirmede serbest ve özgür olmalıdır. Bu 3 ilke doğrultusunda Türk Vatandaşlığının kazanılması Anayasa’nın 66. Maddesinin 3. Fıkrasında “Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.” denilmek suretiyle, ilgili kanunlara gönderme yapılarak düzenlemiştir.
Türk vatandaşlığı 5901 sayılı Türk vatandaşlığı Kanunu’nun 5. Maddesinde belirtildiği üzere vatandaşlık sadece doğumla ya da sonradan kazanılabilir.
1. DOĞUMLA TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI
1.A – Türk Vatandaşlığının Kazanılması: Soybağı Yolu ile
Soybağı yoluyla Türk vatandaşlığının kazanılması yolu 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 7. maddesinde düzenlenmektedir. Türk vatandaşlığının kazanılması yollarından biri olan soybağı yolunda doğum yeri değil soybağı esası dikkate almaktadır. Yani Türk Vatandaşlığının kazanılabilmesi için Türkiye Cumhuriyeti sınırlarında doğmak şart değildir. Türkiye Cumhuriyeti içinde ya da dışında Türk vatandaşı ana veya babadan, evlilik birliği içinde doğan çocuk Türk vatandaşı sayılır.
Türk vatandaşı anadan ve yabancı babadan evlilik birliği dışında doğan çocuk da kendiliğinden Türk vatandaşı sayılmaktadır ancak Türk vatandaşı baba ve yabancı anadan doğan çocuğun Türk vatandaşı olarak kabul edilebilmesi için baba ile çocuk arasında usul ve esaslara uygun olarak soybağı ilişkisi kurulması gerekmektedir.
1.B – Türk Vatandaşlığının Kazanılması: Doğum Yeri ile
Türk vatandaşı olmayan ana ve babadan doğan çocuk anne ve babasından ötürü hiçbir vatandaşlığı kazanamıyorsa yukarıda belirtilen ilkelerden ötürü Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde doğan çocuğa Türk vatandaşlığı verilmektedir. Türkiye sınırları içerisinde bulunan çocuk aksi durum sabit olmadıkça Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde doğmuş sayılır.
2. SONRADAN TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI
Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancının kendi hukuku bakımından ergin ve temyiz kudretine sahip olması, davranışları ve ileriye dönük planları itibari ile Türkiye’de yaşamak niyetinde olduğunu somut olarak gösterebilecek durumda olması, kamu sağlığı açısından tehdit oluşturacak bir hastalığı bulunmaması, toplum içinde birlikte yaşamanın gerektirdiği sorumluluk duygusu ile davranarak iyi ahlak sahibi olduğunu göstermesi, davranışları ile çevresine güven vermek, toplumca hoş karşılanmayan ve toplum değerlerine aykırı kötü alışkanlığı bulunmaması, yeteri kadar Türkçe konuşabilmesi, Türkiye’de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olması, Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmaması, şartlarını yerine getirebiliyor olması gerekmektedir. Yabancı bu şartları yerine getirdikten sonra yabancının şahsi durumu da göz önünde bulundurularak Türk vatandaşlığına başvurma sebeplerine göre ek şartları incelenecektir.
2.A – Türk Vatandaşlığının Kazanılması: İkamet İle
Vatandaşlığı İkamet esasına göre kazanmak isteyen yabancını vatandaşlık alabilmesi için en az 5 yıl süreyle Türk kanunlarına uygun şekilde Türkiye’de oturması gerekmektedir. Türk vatandaşlığı (Türk Vatandaşlığının Kazanılması) için başvuruda bulunan yabancı 5 yıllık süre içinde 12 ayı geçmemek üzere Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışında bulunabilir. Bu söz konusu 12 aylık süre 5 yıllık toplam süre içerisinde değerlendirilir. İkamet süresinin Türk Vatandaşlığına başvuruda bulunduğu tarihten itibaren geriye doğru kesintisiz 5 yıl olması gerekmektedir.
2.B – Türk Vatandaşlığının Kazanılması: Evlilik Yolu İle
Türk vatandaşlığının evlilik yoluyla kazanılması 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 16. maddesinde düzenlenmektedir. Evliliğe dair uygulanacak hukuk, evliliğin şekli ve evlenme ehliyeti gibi konular 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un 13. maddesinde düzenlenmektedir.
Bir yabancı, Türk vatandaşlığını evlenme yolu ile doğrudan kazanamaz. Evlilik yolu ile vatandaşlık kazanılabilmesi (Türk Vatandaşlığının Kazanılması) için belirli şartları yerine getirmesi gerekmektedir. Türk vatandaşı ve yabancı arasındaki evlilik birliği en az 3 yıl devam etmelidir. En az 3 yıldan beri bir Türk vatandaşı ile evli olan ve evlilik birliği devam eden başvuru sahiplerinde; aile birliği içerisinde yaşamak, evlilik birliği ile bağdaşmayacak bir faaliyette bulunmama, milli güvenliğe ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hal bulunmaması şartları da aranmaktadır.
Yabancının Türk vatandaşlığına başvurusu sonrasında eşinin ölümü üzerine aile birliği içerisinde yaşama şartı artık aranmamaktadır. Türk vatandaşlığı kazanıldıktan sonra eğer evlilik birliği butlan ile sonlandırılmışsa ve taraflar iyiniyetli iseler yabancı tarafından kazanılan Türk vatandaşlığı muhafaza edilir.
2.C – Türk Vatandaşlığının Kazanılması: Evlat Edinilme Yolu İle
Türk vatandaşlığının evlat edinilmesi yolu 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 17. maddesinde düzenlenmektedir. Evlat edinmede uygulanacak milli hukuk, rıza, eşlerin evlat edinmesi gibi durumlar 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un 18. maddesinde düzenlenmiştir.
Yabancı bir kişinin Türk vatandaşlığını evlat edinilme yolu ile kazanabilmesi (Türk Vatandaşlığının Kazanılması) için genel şartlara ek olarak sağlaması gereken 3 ek şart daha bulunmaktadır. Bunlar; evlat edinilecek kişinin ergin olmaması, Milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hâli bulunmaması ve de bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilmiş olmasıdır.
Evlat edinilen kişi ile evlat edinen arasındaki evlatlık ilişkisinin herhangi bir şekilde son bulması durumunda evlat edinilen kişinin Türk vatandaşlığı muhafaza edilmektedir.
Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen ve Türk vatandaşlığına müracaat tarihinde ergin olan yabancı, evlat edinme yolu ile Türk vatandaşlığını kazanamaz.
KAYNAKLAR & BİLGİLER:
- Dr. Cemal Şanlı – Milletler Arası Özel Hukuk
- Doç. Dr. Necla ÖZTÜRK, Dr. Öğr. Üyesi Güven YARAR – Türk Vatandaşlığının Evlat Edinilme Yoluyla Kazanılması
- Türk Vatandaşlığının Kazanılması (nvi.gov.tr)
- 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk Ve Usul Hukuku Hakkında Kanun
- 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu
