Seri Muhakeme Usulü, 17.10.2019 tarihli ve 7188 sayılı Kanunla Türk Ceza Hukuku alanına dahil edilmiş yeni bir ceza muhakemesi kurumdur. Niteliği itibariyle özel bir yargılama usulü ve alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemi olmakla birlikte, kovuşturma aşamasının hızlı ve etkin bir biçimde sağlanması amacı güdülerek oluşturulmuştur.
1- Soruşturma Süreci
Cumhuriyet savcısı, bir suç işlenildiği izlenimini veren hali öğrendiği an, basit suç şüphesinin varlığının mevcut olması halinde, Kamu davası açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere şüphelinin lehine ya da aleyhine değerlendirilebilecek tüm delilleri toplamak için araştırmaya başlar. Gerçekleştirilen soruşturma neticesinde, suçun işlendiği hususunda yeterli şüpheyi oluşturacak delil elde edilememesi halinde, cumhuriyet savcısı tarafından kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilerek soruşturma dosyası kapatılır. Ancak şüpheli hakkında elde edilen deliller, yeterli şüphenin varlığını sağlıyor ise, Cumhuriyet Savcısı kamu davası açılması için iddianame düzenleyerek, iddianameyi yetkili ve görevli mahkemeye iletir.
Suç şüphesinin varlığına binaen yürütülen soruşturmada, yeterli şüphenin varlığını gösterir deliller neticesinde, Cumhuriyet Savcısı her zaman iddianame düzenlemek zorunda değildir. İddianame düzenleyip kamu davası açmak yerine kanunda öngörülen suçlar bakımından birtakım alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerine de başvurabilir. Bunlar;
- Kamu davası açılmasında cumhuriyet savcısının takdir yetkisi,
- Uzlaşma,
- Ön ödeme,
- Kamu davasının açılmasının ertelenmesi
Yukarıda belirtilen alternatif uyuşmazlık yöntemlerinin olumlu sonuçlanması halinde, Cumhuriyet Savcısı şüpheli hakkında Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı vererek soruşturma dosyasını neticelendirir.
Seri muhakeme kapsamına giren bir suç bakımından yürütülen soruşturma neticesinde toplanan deliller, şüpheli hakkında yeterli şüphenin varlığını oluşturuyor ise, cumhuriyet savcısı tarafından, şüpheliye seri muhakeme uygulanmasına yönelik bir teklif davetiyesi gönderilir. Şüphelinin yapılan teklife icabet etmesi durumunda, Cumhuriyet Savcısı tarafından müdafii huzurunda seri muhakeme hakkında, şüpheliye bilgilendirme yapılarak seri muhakeme usulüne göre ceza verilmesi teklif edilir. Şüpheli, yapılan teklifin kendisi hakkında doğuracak bütün sonuçlarını bilerek, özgür iradesiyle kabul eder ise, seri muhakeme usulünün uygulama aşamasına geçilir.
2- Seri Muhakeme Usulüne Uygulanıp/Uygulanmayacağına Yönelik Koşullar
2.1- Seri Muhakeme Usulünün Kapsamında Bulunan Suçlar
Bu usul kapsamında kanunda tahdidi olarak belirtilen suçlardan birinin işlenmiş olması ve aşağıda detaylı bir şekilde belirtilen bazı hususların sağlanıyor olması halinde, Cumhuriyet Savcısının soruşturma aşamasında herhangi bir takdir yetkisi bulunmayıp, seri muhakeme uygulaması zorunludur. Kanun maddesinde sayılan suçlar:
-
- Hakkı Olmayan Yere Tecavüz Etmek (TCK 154/2,3)
- Genel Güvenliğin Kasten Tehlikeye Sokulması (TCK m. 170)
- Trafik Güvenliğini Tehlikeye Sokma (TCK m.179/2,3)
- Gürültüye Neden Olmak (TCK m.183)
- Parada Sahtecilik (TCK m.197/2,3)
- Mühür Bozma (TCK 203)
- Resmi Belgenin Düzenlenmesinde Yalan Beyanda Bulunma (TCK 206)
- Kumar Oynanması İçin Yer Ve İmkan Sağlanması
- Başkasına Ait kimlik Veya Kimlik Bilgilerinin Kullanılması
- Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanuna Muhalefet Etmek
- Orman Kanununa Muhalefet
- Rulet, Tilt, Langırt, ve Benzeri Oyun Alet Ve Makineleri Hakkında Kanuna Muhalefet
- Kooperatifler Kanununa Muhalefet
2.2- Ayırt Etme Gücünün Bulunmaması hali
Şüphelinin çocuk, akıl hastası, sağır veya dilsiz olması durumunda, seri muhakeme uygulanması söz konusu olmayıp soruşturma genel hükümlere göre sonuçlandırılır. Çünkü seri muhakeme uygulama alanı bulabilmesi için temel koşullardan birisi, şüphelinin özgür iradesine dayanarak teklifi kabul etmesidir. Her ne kadar müdafii huzurunda kabul edilmesi şeklinde bir düzenleme getirilmiş ise de şüphelinin yani asilin iradesine üstünlük tanınmaktadır.
2.3- Suçun iştirak halinde işlenmesi durumu
İştirak halinde işlenmiş suçlarda, şeriklerin (suç ortakları) hepsinin seri muhakemeyi kabul etmesi gerekir. Suç ortaklarından birinin dahi kabul etmemesi durumunda diğer suç ortakları yönünden de seri muhakeme usulü uygulama alanı bulamayacaktır. Bu anlamda iştirakin şekil bakımında da bir önemi bulunmamaktadır. Yine şeriklerden birinin yaş küçüklüğü, akıl hastalığı ya da sağır- dilsiz gibi kişi bakımından özel bir durumunun varlığı halinde, diğer şerikler hakkında da (seri muhakeme usulünün uygulanması için kabulleri olsa dahi) seri muhakeme usulü uygulanmayacaktır.
2.4- Şüphelinin Ulaşılabilir Olmasının Gerekliliği
Seri Muhakeme usulünün uygulanabilmesi için gerekli bir diğer koşul ise, şüphelinin ulaşılabilir olmasıdır. Bu husus kanunda “Resmi mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle şüpheliye ulaşılamaması halinde, seri muhakeme usulü uygulanmayacaktır.” şeklinde düzenlenmiştir. Bir diğer husus ise, seri muhakeme yönetmeliği madde 5/7’ye göre şüpheli hakkında, seri muhakeme uygulanmasını teklif etmek amacıyla zorla getirme kararı verilemeyeceği ve yine seri muhakeme uygulanmasına yönelik yakalama emri düzenlenemeyeceği de açık bir şekilde düzenlenmiştir.
3- Seri Muhakeme Usulünün Uygulanması
Yukarıda bahsi geçen temel koşulların sağlanıyor olması halinde, Cumhuriyet Savcısı, seri muhakeme usulünün uygulanması amacıyla şüpheliyi davet eder. (Şüpheliye yapılacak olan davet, tebligat usulüne uygun bir şekilde yapılmak zorundadır. Ayrıca yönetmeliğin 9.maddesinde sayılan elektronik iletişim araçları ile de yapılabilme imkânı tanınmıştır.) Şüphelinin yapılan bu davete icabet etmesi halinde, cumhuriyet savcısı tarafından seri muhakeme usulü hakkında bilgilendirme yapılır (Yön. M.10) ve bilgilendirmenin içeriğinde şüpheli hakkında uygulanacak yaptırımlar açık bir şekilde belirtilir. Ayrıca seri muhakeme usulünün uygulanması halinde verilecek temel cezanın yarı oranında indirilerek verileceği de açıkça belirtilmelidir. Şüpheli, müdafii huzurunda yapılan bilgilendirmenin neticesinde, hakkında seri muhakeme uygulanıp uygulanmayacağına ilişkin bir karar vermek zorundadır. Seri muhakeme uygulanmaması yönünde bir karar verirse, iddianame düzenlenerek genel hükümlere göre kovuşturma süreci yürütülecektir. Teklifin kabulü halinde ise, cumhuriyet savcısı aynı gün içerisinde talepname düzenleyerek mahkemeye yönlendirilmek zorundadır.
Talepnamenin mahkemeye sevki üzerine, görevli mahkeme olan Asliye Ceza Mahkemesi, gelen talepnameyi inceler ve herhangi bir eksiklik ya da hatalı bir noktanın bulunduğu kanaatine varması halinde, dosyada ilgili kısmın düzeltilmesi için tekrar Cumhuriyet Başsavcılığına gönderir. Ancak Talepname üzerinde yapılan incelemelerde mahkemece herhangi bir eksikliğin bulunmadığına, kanaat getirilirse talepname kabul edilir. Talepnamenin kabulü üzerine, müdafii huzurunda şüpheliye, hakkında kurulacak olan hükmün hukuki sonuçları, teklif aşamasında olduğu gibi tekrardan hatırlatılır. (Belirtmek gerekir ki şüpheli, hakkında iddianame düzenlenene kadar seri muhakeme usulünün uygulanmasını talep edebilir. Aynı şekilde şüpheli, talepnamenin kabulüyle birlikte Mahkeme tarafından hüküm verilinceye kadar seri muhakeme usulünün uygulanmasından vazgeçebilir. (Yön. m.4))
Mahkeme, dosya üzerinde yaptığı inceleme neticesinde, talepnamede belirtilen hüküm doğrultusunda kararını verir. Verilen karara karşı, kanun yollarına (istinaf, temyiz) başvuru yolu kapalı olup, itiraz yoluna başvurabilme imkânı tanınmıştır.
Kaynaklar
- Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü İbrahim Keskin 2022 Adalet Dergisi sayı:68, 205-252 21.06.2022
- Ceza Muhakemesi Hukuku Prof. Dr. Cumhur Şahin, Doç Dr. Neslihan GÖKTÜRK 2022 Seçkin Yayıncılık
- Ceza Muhakemesi Hukuku Prof. Dr. Veli Özer Özbek, Doç. Dr. Koray Doğan 2020 Seçkin Yayıncılık
